Mannréttindi
-
Allir eru jafnir fyrir lögum og njóta mannréttinda án manngreinarálits, svo sem vegna kynferðis, [aldurs,] arfgerðar, [búsetu,] efnahags, fötlunar, kynhneigðar, litarháttar, skoðana, [stjórnmála,] trúarbragða, uppruna, ætternis og stöðu að öðru leyti.
Konur og karlar njóta jafns réttar í hvívetna.
-
Öllum skulu tryggð tækifæri til að lifa með mannlegri reisn í samfélaginu. Margbreytileiki mannlífsins skal virtur í hvívetna.
-
Allir eru frjálsir skoðana sinna og sannfæringar.
Hver maður á rétt á að tjá hugsanir sínar, en ábyrgjast verður hann þær fyrir dómi. Ritskoðun og aðrar sambærilegar tálmanir á tjáningarfrelsi má aldrei í lög leiða.
Tjáningarfrelsi má aðeins setja skorður með lögum til verndar öryggi, heilsu, réttindum eða mannorði annarra, enda teljist þær nauðsynlegar og samrýmist lýðræðishefðum.
-
Allir skulu njóta friðhelgi einkalífs, heimilis og fjölskyldu.
Allir skulu njóta mannhelgi og verndar gegn hvers kyns ofbeldi, svo sem kynferðisofbeldi, hvort heldur innan heimilis eða utan.
Ekki má gera líkamsrannsókn eða leit á manni, leit í húsakynnum hans eða munum, nema samkvæmt dómsúrskurði eða sérstakri lagaheimild. Það sama á við um rannsókn á skjölum og póstsendingum, símtölum og öðrum fjarskiptum, svo og hvers konar sambærilega skerðingu á einkalífi manns.
Þrátt fyrir ákvæði þessarar greinar má með sérstakri lagaheimild takmarka á annan hátt friðhelgi einkalífs, heimilis eða fjölskyldu ef brýna nauðsyn ber til vegna réttinda annarra.
-
Börnum skal tryggð í lögum sú vernd og umönnun sem velferð þeirra krefst, þar á meðal réttur til fjölskyldulífs.
Börn eiga rétt til samráðs um ákvarðanir um eigin málefni í samræmi við aldur þeirra og þroska.
-
Rétt eiga menn á að stofna félög í sérhverjum löglegum tilgangi, þar með talin stjórnmálafélög og stéttarfélög, án þess að sækja um leyfi til þess. Félag má ekki leysa upp með ráðstöfun stjórnvalds. Banna má þó um sinn starfsemi félags sem er talið hafa ólöglegan tilgang, en höfða verður þá án ástæðulausrar tafar mál gegn því til að fá því slitið með dómi.
Engan má skylda til aðildar að félagi. Með lögum má þó kveða á um slíka skyldu ef það er nauðsynlegt til að félag geti sinnt lögmæltu hlutverki vegna almannahagsmuna eða réttinda annarra.
Rétt eiga menn á að safnast saman vopnlausir. Lögreglunni er heimilt að vera við almennar samkomur. Banna má mannfundi undir berum himni ef uggvænt þykir að af þeim leiði óspektir.
-
Engan má svipta íslenskum ríkisborgararétti. Útlendingi verður aðeins veittur íslenskur ríkisborgararéttur samkvæmt lögum.
Íslenskum ríkisborgara verður ekki meinað að koma til landsins né verður honum vísað úr landi. Með lögum skal skipað rétti útlendinga til að koma til landsins og dveljast hér, svo og fyrir hverjar sakir sé hægt að vísa þeim úr landi.
Engum verður meinað að hverfa úr landi nema með ákvörðun dómstóla. Stöðva má þó brottför manns úr landi með lögmætri handtöku.
Allir, sem dveljast löglega í landinu, skulu ráða búsetu sinni og vera frjálsir ferða sinna með þeim takmörkunum sem eru settar með lögum.
-
Engan má svipta frelsi nema samkvæmt heimild í lögum.
Hver sá sem hefur verið sviptur frelsi á rétt á að fá að vita tafarlaust um ástæður þess.
Hvern þann sem er handtekinn vegna gruns um refsiverða háttsemi skal án undandráttar leiða fyrir dómara. Sé hann ekki jafnskjótt látinn laus skal dómari, áður en sólarhringur er liðinn, ákveða með rökstuddum úrskurði hvort hann skuli sæta gæsluvarðhaldi. Gæsluvarðhaldi má aðeins beita fyrir sök sem fangelsisvist liggur við. Með lögum skal tryggja rétt þess sem sætir gæsluvarðhaldi til að skjóta úrskurði um það til æðra dóms. Maður skal aldrei sæta gæsluvarðhaldi lengur en nauðsyn krefur[, en telji dómari fært að láta hann lausan gegn tryggingu skal ákveða í dómsúrskurði hver hún eigi að vera].
Hver sá sem er af öðrum ástæðum sviptur frelsi á rétt á að dómstóll kveði á um lögmæti þess svo fljótt sem verða má. Reynist frelsissvipting ólögmæt skal hann þegar látinn laus.
Hafi maður verið sviptur frelsi að ósekju skal hann eiga rétt til skaðabóta.
-
Engum verður gert að sæta refsingu nema hann hafi gerst sekur um háttsemi sem var refsiverð þegar hún átti sér stað. Viðurlög mega ekki verða þyngri en leyfð voru þá í lögum.
-
Í lögum má aldrei mæla fyrir um dauðarefsingu.
Engan má beita pyndingum né annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu.
Nauðungarvinnu skal engum gert að leysa af hendi.
Herskyldu má aldrei í lög leiða.
-
Öllum ber réttur til að fá úrlausn um réttindi sín og skyldur eða um ákæru á hendur sér um refsiverða háttsemi með réttlátri málsmeðferð innan hæfilegs tíma fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli. Dómþing skal háð í heyranda hljóði nema dómari ákveði annað lögum samkvæmt til að gæta öryggis eða réttinda málsaðila.
Hver sá sem er borinn sökum um refsiverða háttsemi skal talinn saklaus þar til sekt hans hefur verið sönnuð.
Upplýsingar
7. ráðsfundur: Kafli til kynningar
Skýringar frá nefnd
Nefnd A leggur hér til ellefu fyrstu greinar nýs mannréttindakafla. Nefndin hefur ekki fjallað um öll ákvæði kaflans, þannig að enn vantar viss ákvæði – t.a.m. ákvæði um eignarrétt. Slíkt ber ekki að skilja sem að ákveðið hafi verið að fella ákvæðin úr gildi.
Lagt er til að vægi mannréttinda sé aukið til muna, með því að færa aftasta kafla stjórnarskrárinnar fremst í áfangaskjalið.
Með þessu telur nefnd A komið til móts við skýra kröfu þjóðfundar og að betur endurspeglist sú frumskylda ríkisvaldsins að verja þá einstaklinga sem í landinu búa gegn hvers kyns misrétti. Uppröðun og efnislegt innihald kaflans mun taka breytingum á síðari stigum.
Skýringar við greinar:
- Er 65. grein núgildandi stjórnarskrár.
„Allir skulu jafnir fyrir lögum“ verður að „Allir eru jafnir fyrir lögum“, enda á þetta ekki að vera
fjarlægt markmið löggjafans, heldur staðreynd á hverjum tíma.
„Manngreinarálit“ er sett inn til samræmis við 26. grein alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi (e. discrimination).
Atriðum raðað í stafrófsröð á eftir orðinu „kynferði“.
„Kynþáttur“ fellur út, enda hugtakið ekki notað lengur meðal fræðimanna.
„Þjóðernisuppruni“ verður „uppruni“.
Við bætist „fötlun“ og „kynhneigð,“ skv. tillögu í skýrslu stjórnlaganefndar.
Við bætist „arfgerð,“ m.a. vegna erindis til nefndarinnar.
Til skoðunar er að bæta við „aldri“ og „búsetu,“ skv. tillögu í skýrslu stjórnlaganefndar.
Til skoðunar er að bæta við „stjórnmálum“.
Núgildandi stjórnarskrá fjallar um skoðanir og trúarbrögð, þar eð mismunun vegna trúar viðgengst víða um lönd. Mismunun á grundvelli stjórnmála tíðkast enn á Íslandi. - Ný grein.
Byggir m.a. á samningi um réttindi fatlaðs fólks (UN Convention on the Rights of People with
Disabilities).
Er ætlað að tryggja einstaklingum möguleika til fullrar þátttöku og virkrar aðildar í samfélaginu.
Til skoðunar að inntak greinar eigi frekar heima í aðfaraorðum stjórnarskrárinnar.
Til skoðunar að bæta við rétti til lífs.
Orðalag þarf að slípa til. - Er 73. grein núgildandi stjórnarskrár.
Texti einfaldaður án efnislegrar breytingar.
„Öryggi“ nær til ríkis og almennings. - Bætt er við vernd gegn ofbeldi og kynferðislegt ofbeldi sérstaklega tiltekið. Með þessu er undirstrikað um hversu mikið samfélagsmein er að ræða og að frelsi undan ofbeldi teljist hluti af friðhelgi einkalífsins.
Til skoðunar er að sameina nokkur textabrot sem snúa að mannhelgi í sérstaka grein. - Er 3. mgr. 76. greinar núgildandi stjórnarskrár.
Í skýrslu stjórnlaganefndar er lagt til að í stjórnarskrá sé sérstök grein um málefni barna.
Færir stjórnarskrá til samræmis við samning SÞ um réttindi barnsins.
Skoða þarf hverja þessi grein snertir sérstaklega, þ.e. hvort ábyrgðin liggi eingöngu hjá ríkinu, eða
jafnframt hjá einstaklingum. - Er 74. grein núgildandi stjórnarskrár.
Flutt óbreytt í áfangaskjalið sem stendur, þótt nefndin telji ástæðu til lagfæringa.
Til skoðunar að tala um „ofbeldi“ í staðinn fyrir „óspektir“ og slípa orðalag að öðru leyti.
Til skoðunar er að skipta greininni í tvennt; gera sjálfstæðar greinar um félagafrelsi annars vegar og fundafrelsi hins vegar. - Er 66. grein núgildandi stjórnarskrár.
Í samræmi við núverandi löggjöf er felld brott setningin „Með lögum má þó ákveða að maður missi þann rétt ef hann öðlast með samþykki sínu ríkisfang í öðru ríki.“
Til skoðunar er að tiltaka sérstaklega hvernig fólk verði ríkisborgarar, en núgildandi grein fjallar ekki um það. - Er 67. grein núgildandi stjórnarskrár.
Breytt lítillega, til að bregðast við því að varðhald hefur verið fellt út sem refsiúrræði.
Til skoðunar er að fella brott heimild dómara til að láta menn lausa gegn tryggingu, en sú heimild hefur sjaldan eða aldrei verið nýtt. Rætt hefur verið hvort önnur úrræði, svo sem farbann, nægi. - Er 1. mgr. 69. greinar núgildandi stjórnarskrár.
Texti einfaldaður án efnislegrar breytingar. - Er 68. grein og 2. mgr. 69. greinar núgildandi stjórnarskrár.
Bætt er við banni við herskyldu, m.a. til að bregðast við kröfu þjóðfundar og innsendum erindum. - Er 70. grein núgildandi stjórnarskrár.
Texti einfaldaður án efnislegrar breytingar.
„Öryggi“ nær til ríkis og almennings.
Ummæli
Störf Stjórnlagaráðs fara fram fyrir opnum tjöldum og við bjóðum öllum sem fylgja samskiptasáttmálanum að setja inn ummæli á vefinn.
Markmið umræðukerfisins er að bjóða upp á málefnalega og uppbyggjandi umræðu. Ærumeiðandi og óvægin ummæli í garð einstaklinga og þrálátar rangfærslur verða fjarlægð.